SKKN Sử dụng sơ đồ trong dạy hoạt động tìm hiểu bài phân môn Tập đọc Lớp 3

 CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
 Độc lập - Tự do - Hạnh phúc
 ĐƠN ĐỀ NGHỊ CÔNG NHẬN SÁNG KIẾN
 SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TRONG DẠY HOẠT ĐỘNG TÌM HIỂU BÀI 
 PHÂN MÔN TẬP ĐỌC LỚP 3
Tác giả: Đinh Thị Tám
Đồng tác giả: Đỗ Thị Thu
Chức vụ: Giáo viên
Đơn vị công tác: Trường Tiểu học Yên Sơn-TP Tam Điệp
 Tam Điệp, tháng 2 năm 2022
 1 CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
 Độc lập - Tự do - Hạnh phúc
 ĐƠN ĐỀ NGHỊ CÔNG NHẬN SÁNG KIẾN
 Kính gửi: - Hội đồng sáng kiến Trường Tiểu học Yên Sơn 
 -Hội đồng sáng kiến Thành phố Tam Điệp
 Trình độ Tỷ lệ (%) đóng 
 Ngày tháng 
 TT Họ và tên Nơi công tác Chức vụ chuyên góp vào việc tạo 
 năm sinh
 môn ra sáng kiến
 Trường Tiểu 
 1 Đinh Thị Tám 19/12/1972 Giáo viên CĐSP 80%
 học Yên Sơn
 Trường Tiểu 
 2 Đỗ Thị Thu Giáo viên ĐHSP 20%
 học Yên Sơn
 I. TÊN SÁNG KIẾN, LĨNH VỰC ÁP DỤNG
 1.Là tác giả đề nghị xét công nhận sáng kiến: Sử dụng sơ đồ trong dạy hoạt 
động tìm hiểu bài phân môn tập đọc lớp 3.
 2. Lĩnh vực áp dụng: Giáo dục tiểu học.
 3.Vấn đề sáng kiến cần giải quyết: Dạy tìm hiểu bài trong hoạt động tìm 
hiểu bài phân môn tập đọc lớp 3.
 Điều kiện, hoàn cảnh tạo ra sáng kiến
 Đứng trước thực tế phát triển của cuộc sống và sự thay đổi ngày càng tích 
 cực hơn của việc dạy học, những đổi mới trong giáo dục hơn bao giờ hết là điều 
 mà không chỉ những người làm giáo dục quan tâm mà còn tất cả các bậc cha mẹ 
 học sinh để ý đến. Đi cùng với sự thay đổi về mục tiêu và nội dung dạy học, 
 việc sử dụng những phương pháp dạy học tích cực vào trong công việc giảng 
 dạy đang là vấn đề mà người giáo viên nào cũng quan tâm. Giáo dục hiện đại là 
 giáo dục lấy người học làm trung tâm, người thầy chỉ đóng vai trò là người dẫn 
 lối, chỉ đường. Qua đó phát huy được tính tích cực chủ động của học sinh. Học 
 sinh là người chủ động tìm hiểu, lĩnh hội kiến thức chứ không phải cô giảng, trò 
 nghe như trước nữa.
 2 Để đáp ứng những yêu cầu của giáo dục, việc sử dụng sơ đồ trong dạy học 
 để tóm tắt, sơ lược hóa các kiến thức đang được áp dụng ngày càng nhiều trong 
 các trường học, trong tất cả các bậc học thậm chí là mầm non. Sử dụng sơ đồ 
 hóa trong dạy học góp phần giúp học sinh nắm chắc kiến thức hơn, tạo sự hứng 
 khởi cho học sinh khi tham gia vào quá trình học tập. Việc sử dụng sơ đồ trong 
 dạy học Tập đọc vẫn còn xa lạ với các giáo viên nhất là ở bậc tiểu học, vì một 
 tiết học ở tiểu học dao động từ 35 đến 40 phút mà học sinh phải vừa rèn kĩ năng 
 đọc lại vừa tìm hiểu bài nên nếu sử dụng sơ đồ trong dạy học sẽ làm bớt rất 
 nhiều thời gian.
 Khi sử dụng sơ đồ vào trong dạy học Tập đọc tôi đã nhận thấy được những 
 hiệu quả nhất định ở bậc học mà tôi đang dạy. Do đó, tôi lựa chọn đề tài “ Sử 
 dụng sơ đồ trong dạy học Tập đọc lớp 3” với mong muốn có thể chia sẻ những 
 kinh nghiệm ít nhiều của mình khi dạy học làm phong phú hơn những phương 
 pháp dạy học tích cực, hiện đại trong nhà trường.
 II. NỘI DUNG
 1. Giải phát cũ thường làm:
 a) Chi tiết giải pháp cũ: .
 Sau khi Giáo viên giới thiệu bài và hướng dẫn luyện đọc xong thì tiếp theo 
là phần tìm hiểu bài như sau: 
 -1HS đọc toàn bài
 - GV hướng dẫn HS đọc thầm từng đoạn trả lời các câu hỏi cô đưa ra hoặc thảo 
 luận một số câu hỏi khó dựa trong SGK . Ngoài ra có thể sử dụng thêm câu hỏi 
 ngoài SGK để rút từ khóa, nhưng câu hỏi phải ngắn gọn, dễ hiểu, sát đối tượng 
 học sinh. 
 - HS nhận xét, đánh giá câu trả lời của bạn.
 - GV chốt lại ý đúng.
 Nhược điểm của giải pháp cũ 
 -Về phía giáo viên
 3 Đứng trước những thay đổi của giáo dục ngày càng hiện đại, hầu hết bộ 
phận giáo viên đã và đang cố gắng thay đổi phương pháp dạy, học tập và ứng 
dụng những phương pháp giảng dạy hiện đại để đưa học sinh tiếp cận và làm 
chủ kiến thức dễ dàng hơn, tích cực ứng dụng công nghệ thông tin để tìm tòi và 
nghiên cứu những phương pháp mới hay hơn, hiện đại hơn. Tuy nhiên, do một 
số thầy, cô giáo còn hạn chế về công nghệ thông tin và điều kiện thực tế của địa 
phương, của nhà trường cũng khiến cho những phương pháp đó áp dụng chưa 
sâu hoặc khó có thể áp dụng được. Cũng vì lí do này khiến một số bộ phận nhà 
giáo ngại thay đổi, ngại áp dụng.
 Cùng với đó một số thầy,cô có tuổi lối mòn truyền đạt “cô giảng – trò nghe” 
vẫn in sâu trong phương pháp giảng dạy khó thay đổi. Với phân môn Tập đọc ở 
tiểu học đặc biệt là những lớp nhỏ như lớp 2, lớp 3 thì phần nhiều thời gian sẽ 
dành cho việc luyện đọc nên việc ứng dụng những phương pháp mới khi tìm 
hiểu bài sẽ khiến cho tiết dạy bị hạn chế về mặt thời gian.
 - Về phía học sinh
 Với bậc học mà tôi đang tham gia giảng dạy là học sinh tiểu học, các em còn 
nhỏ lại ở vùng nông thôn chưa được tiếp xúc nhiều với giảng dạy hiện đại, công 
nghệ thông tin nên còn nhiều bỡ ngỡ. Đặc biệt, các em đang ở lứa tuổi ham vui 
nên khi học ít nhiều sẽ không tập trung chú ý, hoàn thành nhiệm vụ chậm.
 Khi tìm hiểu bài Tập đọc, các em mới chỉ đang dừng lại ở việc trả lời các 
câu hỏi, đọc chi tiết trong bài Tập đọc chứ chưa biết chuyển chi tiết đó thành 
câu trả lời của riêng mình. Không chỉ thế, có những em chỉ dừng lại ở việc đọc 
bài mà không ghi nhớ nội dung bài dẫn đến khi cô gọi trả lời không trả lời 
được, không biết chi tiết đó ở chỗ nào trong bài Tập đọc.
 Việc hợp tác trong quá trình hoạt động nhóm của các em còn hạn chế rất 
nhiều. Các em chưa chủ động nắm bắt kiến thức bài học.
 Thực tế trong năm học 2021 – 2022, tôi được phân công chủ nhiệm và giảng 
dạy các môn văn hóa lớp 3. Đại đa số học sinh lớp tôi đã đọc nhanh và thành 
thạo, tuy nhiên hầu hết các em rất lười suy nghĩ khi tìm hiểu bài, thụ động chỉ 
 4 có một vài em giơ tay phát biểu trả lời câu hỏi nhưng cũng chỉ dừng lại ở việc 
 nhắc lại các chi tiết trong bài tập đọc. 
 Thuận lợi, khó khăn và những tồn tại cần khắc phục:
 *Thuận lợi: HS có thể dựa vào các chi tiết hoặc các câu có sẵn trong bài để 
 trả lời câu hỏi hoặc cùng thảo luận để đưa ra đáp án.
 * Khó khăn:
 - Học sinh hay ngồi và ngại suy nghĩ để trả lời câu hỏi, chưa phát huy được 
tư duy cho các em trong giờ học.
 - Học sinh không hứng thú, thậm chí các em còn cảm thấy mệt mỏi, chán 
nản trong quá trình học tập dẫn đến các em nhanh quên bài, chưa vận dụng kiến 
thức bài học vào thực tiễn một cách tốt nhất.
 Biện pháp khắc phục:
 Căn cứ vào thực trạng của lớp tôi cùng với việc cân nhắc đến điều kiện dạy 
 học tại địa phương, tôi quyết định tìm hiểu và áp dụng phương pháp sơ đồ hóa 
 khi dạy Tập đọc để các em có thể hứng thú hơn khi tìm hiểu bài Tập đọc đồng 
 thời có thể ghi nhớ sâu nội dung bài để qua đó học tiết kể chuyện sẽ dễ dàng 
 hơn và đặc biệt là tạo sự hứng thú cho các em khi tham gia vào tiết học.
 Ngay từ những buổi đầu làm quen và tiếp xúc với các em, nắm được tình 
 hình của các em thông qua cô giáo chủ nhiệm cũ, tôi quyết định sử dụng 
 phương pháp sơ đồ hóa cho học sinh khi học phân môn Tập đọc ở phần Tìm 
 hiểu bài.
 Cho học sinh làm quen với môt số dạng sơ đồ, giới thiệu cho các em để từ 
 đó khi nhìn vào sơ đồ các em có thể nắm được ngay nội dung của sơ đồ mà tôi 
 giới thiệu. Sau đó, tôi hướng dẫn cho các em lập sơ đồ để hệ thống hóa lại nội 
 dung bài Tập đọc các em vừa được học theo các bước .
 Phát động các phong trào thi đua, giúp đỡ nhau trong hoạt động tìm hiểu 
bài ,biểu dương kịp thời những em hăng hái phát biểu và hợp tác tốt với thầy cô và 
các bạn.
 2. Giải pháp mới cải tiến:
 5 2.1 Mô tả bản chất của giải pháp mới:Trước tiên, tôi cho học sinh làm quen với 
 môt số dạng sơ đồ, giới thiệu cho các em để từ đó khi nhìn vào sơ đồ các em có 
 thể nắm được ngay nội dung của sơ đồ mà tôi giới thiệu. Sau đó, tôi hướng dẫn 
 cho các em lập sơ đồ để hệ thống hóa lại nội dung bài Tập đọc các em vừa được 
 học theo các bước sau:
 Bước 1: Xác định loại sơ đồ sử dụng (Bước này vì các em mới được làm 
 quen với sử dụng sơ đồ nên tôi sẽ thường gợi ý các em là bài tập đọc này có thể 
 sử dụng những sơ đồ nào.)
 Bước 2: Xác định chủ đề của sơ đồ.
 Tôi hướng dẫn cho học sinh chủ đề của sơ đồ thường là tên của bài học, vì 
tên bài học sẽ là nội dung trọng tâm của bài.
 Bước 3: Xác định các tiêu đề phụ:
 Các tiêu đề phụ sẽ liên quan đến nội dung chính của mỗi đoạn. Đối với 
những bài tập đọc tự sự, tôi sẽ hướng dẫn học sinh xác định tiêu đề phụ với các 
nhân vật, các sự kiện chính diễn ra quanh câu chuyện đó và kết quả của bài đọc.
 Bước 4: Triển khai các chi tiết chính ở tiêu đề phụ:
 Dựa vào nội dung của bài đọc, các em triển khai các chi tiết ứng với nội 
dung chính của các tiêu đề phụ, tóm tắt và ghi lại một cách ngắn gọn.
 Bước 5: Hoàn thiện sơ đồ.
 Các em có thể sử dụng nhiều màu sắc khác nhau để tạo nên sơ đồ của mình 
và thậm chí có thể vẽ thêm các hình ảnh tương ứng với từng tiêu đề và nội dung. 
Với những tiết Tập đọc có sử dụng sơ đồ, tôi thường cho các em hoạt động nhóm 4 
để thảo luận và hoàn thiện sơ đồ với nhau.
 Ưu điểm của giải pháp này như sau:
 - Có thể tóm tắt nội dung bài một cách ngắn gọn, mạch lạc, dễ hiểu.
 - Kích thích hứng thú học tập ở học sinh, đẩy mạnh năng lực tự nghiên cứu, 
 tìm tòi, sáng tạo.
 - Các em ghi nhớ nội dung bài nhanh hơn, có thể dựa vào sơ đồ để học tiết Kể 
 chuyện ngay sau đó.
 6 Một số sơ đồ được sử dụng trong quá trình dạy học:
 - Sơ đồ vòng tròn trung tâm: là loại sơ đồ mà trung tâm của nó là vòng tròn 
chứa đựng từ ngữ biểu thị chủ đề của đoạn, bài. Xung quanh nó là các từ ngữ biểu 
thị tiểu chủ đề. Loại sơ đồ này phù hợp với những bài đọc thiên về miêu tả.
 - Sơ đồ mạng sự kiện: thích hợp với những bài đọc có tính tự sự hoặc tính tiến 
trình.
 - Sơ đồ đường tròn: phù hợp với các bài Tập đọc có các sự kiện, tình tiết diễn ra 
theo dạng tiến trình khép kín.
 - Sơ đồ cành cây: là loại sơ đồ mà trung tâm là chủ đề bài học sau đó học sinh 
có thể triển khai các nhánh là các tiểu chủ đề ứng với những nội dung chính của 
bài.
 - Sơ đồ tư duy: là loại sơ đồ mà vòng tròn trung tâm chính giữa là chủ đề của 
bài đọc, các nhánh lần lượt là các tiểu chủ đề có thể ứng với từng đoạn trong bài, 
hoặc là nội dung tiến trình của câu chuyện.
 2.2. Khi áp dụng sáng kiến
 Ngay sau khi quyết định lựa chọn phương pháp sử dụng sơ đồ khi dạy học, tôi 
đã bắt đầu nghiên cứu tìm hiểu, căn cứ tình hình của lớp và tiến hành cho các em 
làm quen với hoạt động sơ đồ hóa một bài đọc bất kì.
 Trong những tiết ôn tập đầu năm, tôi cho các em luyện đọc lại một số bài tập 
đọc ở lớp 2 sau đó hướng dẫn các em cách sơ đồ hóa bài đọc để các em bước đầu 
làm quen và nắm được quy trình sơ đồ hóa bài đọc.
 Quy trình tổ chức hoạt động Tìm hiểu bài có sử dụng sơ đồ như sau:
 Bước 1: Giáo viên cho học sinh thực hiện hoạt động theo nhóm 4.
 Với lớp học của tôi, các em đã được giáo viên chia nhóm ngay từ đầu năm, các 
em sẽ lần lượt thay nhau làm nhóm trưởng. Do vậy, khi tôi đưa ra hiệu lệnh hoạt 
 7 động theo nhóm các em đã có thể tự hình thành nhóm và sẵn sàng tham gia vào 
hoạt động.
 Hình ảnh học sinh sẵn sàng cho hoạt động nhóm
 Bước 2: Giáo viên đưa ra hướng dẫn, gợi ý cho học sinh lập sơ đồ
 Với việc đã được làm quen với các loại sơ đồ nên với học sinh lớp tôi hoạt động 
này diễn ra không quá khó khăn. Tôi sẽ gợi ý cho các em những dạng sơ đồ có thể 
sử dụng khi tìm hiểu bài Tập đọc và cũng khuyến khích các em có thể sáng tạo 
thêm và sử dụng thêm những sơ đồ mà các em có thể làm rồi đồng thời đưa ra hệ 
thống các câu hỏi để dẫn dắt cho các em tự tìm hiểu bài và hoàn thiện sơ đồ của 
nhóm mình.
 Bước 3: Học sinh dựa trên sự gợi ý, hướng dẫn của giáo viên cùng nhau thảo 
luận hoàn thiện sơ đồ.
 8 Sau khi lắng nghe những hướng dẫn của cô giáo, các em bắt đầu thảo luận 
nhóm cùng nhau tìm hiểu bài, thảo luận, phân công nhau hoàn thiện sơ đồ của 
nhóm mình.
 Các em học sinh thực hiện hoạt động thực hành
 Bước 4: Giáo viên mời một số nhóm trình bày sơ đồ nhóm mình.
 Bước 5: Giáo viên kết luận lại, củng cố lại nội dung bài đọc.
* Một số ví dụ về sơ đồ được sử dụng trong các tiết dạy Tập đọc
 1.2.1. Sử dụng bản đồ câu chuyện.
 Dạng sơ đồ “Bản đồ câu chuyện” thường dùng cho các bài đọc dạng truyện 
kể. Khi tiến hành cho học sinh tìm hiểu bài tập này, tôi cho học sinh đọc bài đọc 
xác định bối cảnh (không gian, thời gian, sự việc) xảy ra trong từng đoạn câu 
chuyện. Trên cơ sở bối cảnh đó, học sinh tìm và ghi lại những chi tiết, sự việc xảy 
ra và cuối cùng là trang trí để hoàn thành sơ đồ.
 9 Ví dụ 1: Bài Tập đọc “Người mẹ”
 Khi học sinh hoàn thành hoạt động luyện đọc bài tập đọc “Người mẹ”, tôi 
cho các em tìm hiểu bài tập đọc theo hướng lập sơ đồ dạng bản đồ câu chuyện với 
các chuỗi sự kiện xảy ra nối tiếp nhau. Để hoàn thành được sơ đồ tôi cho các em 
thảo luận và hoàn thành sơ đồ theo nhóm 4. Vì mới làm quen với việc làm sơ đồ, 
tôi hướng dẫn các em hoàn thành bằng hệ thống các câu hỏi. Với dạng sơ đồ bản 
đồ câu chuyện, ở bài tập đọc này tôi sẽ hướng dẫn học sinh xác định các tuyến sự 
việc xảy ra với người mẹ từ khi con bị Thần Chết bắt đi.
 Bài tập đọc “Người mẹ” được tóm tắt với 3 tuyến sự kiện chính. Để các em 
lập được sơ đồ tôi dung hệ thống câu hỏi để hướng dẫn và dẫn dắt các em:“ Bối 
cảnh xảy ra sự kiện là gì (thời gian, địa điểm)?; Có sự kiện chính gì xảy ra?”. Tôi 
cho các em đi theo từng đoạn của bài đọc, tìm hiểu và hoàn thành từng sơ đồ nhỏ 
ứng với tiến trình của bài tập đọc. Học sinh cần đọc kĩ bài tập đọc và cùng nhau 
thảo luận trả lời hai câu hỏi là có thể hoàn thành sơ đồ cho bài tập đọc. Trong quá 
trình các em thảo luận, tôi sẽ đi quan sát và hỗ trợ các nhóm hoàn thành bài.
 Dưới đây là sơ đồ của học sinh sau khi tìm hiểu bài Tập đọc “Người mẹ”
 10